Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
„Odyseja”, której autorstwo przypisuje się jednemu z najwybitniejszych starożytnych twórców greckich, Homerowi, opowiada o losach wybitnej jednostki – króla Itaki, Odyseusza, który w trakcie swej dziesięcioletniej tułaczki przeżywa wiele dramatycznych i fantastycznych przygód.

Dzieło, powstałe w VIII wieku p.n.e, jest – obok „Iliady” – największym osiągnięciem ówczesnej twórczości, a swemu twórcy przysporzyło sławy i uznania kolejnych pokoleń.

Odyseja - geneza


Kwestia powstania i autorstwa „Odysei” od wielu wieków stanowi źródło dyskusji teoretyków i badaczy literatury. Już starożytni przypisywali autorstwo dwu najwybitniejszych greckich eposów: „Iliady” i „Odysei” Homerowi – niewidomemu śpiewakowi i recytatorowi legend, pochodzącemu najprawdopodobniej z Chios z starożytnej Jonii bądź też ze Smyrny w Azji Mniejszej, na co miał wskazywać dialekt joński, w którym powstały oba dzieła.

Po raz pierwszy teorię o Homerze jako autorze „Odysei’” zanegowali w epoce hellenistycznej dwaj filozofowie, Ksenon i Hellanikos, którzy – opierając swoje założenia na różnicach pomiędzy eposami – przypisali pieśniarzowi autorstwo wyłącznie „Iliady”.

Wiek XVIII przyniósł kolejny spór o autorstwo „Iliady” i „Odysei”, określany mianem kwestii homeryckiej. W roku 1715 F. Hedelin D’Aubignac postawił tezę, że Homer nigdy nie istniał, a obydwa eposy powstały na drodze łączenia drobniejszych rapsodii, układanych przez wędrownych śpiewaków i przekazywanych w formie ustnej przez wiele wieków, a następnie spisanych i zredagowanych przez Pizystrata w VI wieku p.n.e.

Dyskusja, zapoczątkowana przez D’Aubignaca, ciągnęła się przez wiek XIX, przeradzając się w spór o to, czy oba utwory są tworami indywidualnego poety czy też są dziełem wielu autorów. Ówcześni teoretycy i badacze eposów podzielili się na trzy obozy. Pluraliści byli zwolennikami twierdzenia, że „Iliada” i „Odyseja” stanowią swoiste zlepki dawnych pieśni. Unitaryści głosili teorię, iż twórcą obu dzieł jest ten sam autor. Natomiast separatyści uważali, że „Iliada” i „Odyseja” są, co prawda, jednolitymi pod wieloma względami utworami, lecz mają różnych twórców. Aktualnie, w oparciu o szczegółową analizę kompozycji, stylu i języka obu eposów, przeważa pogląd, iż ich autorem jest ta sama osoba.

Trudność sprawia również ustalenie choćby przybliżonej daty powstania „Odysei”, która przetrwała do czasów współczesnych w głównym zarysie i w formie, w jakiej powstała. Badacze przypuszczają, że tekst epopei w czasach, gdy funkcjonował w przekazie ustnym, ulegał rozmaitym modyfikacjom, czynionym przez kolejnych recytatorów, a następnie kopistów. Przyjmuje się, że „Odyseja” jest kontynuacją „Iliady”, na co wskazuje wykorzystanie motywu wojny trojańskiej i postacie głównych bohaterów, występujących zarówno w „Odysei”, jak i w „Iliadzie”. To z kolei datuje powstanie dzieła na wiek VIII p.n.e. przy założeniu, że „Iliada” powstała w połowie wieku IX p.n.e. Zakłada się również, że „Odyseja” powstała przed dziełami Hezjoda, które w wielu miejscach powielają bądź też naśladują motywy, wykorzystane przez Homera w opowieści o tułaczce Odyseusza.

Homer, tworząc obydwa eposy, nawiązał przede wszystkim do utrwalonego w tradycji ustnej mitu o wojnie trojańskiej, który zrodził się po zburzeniu Troi. Kanwą „Iliady” i „Odysei” są więc wydarzenia historyczne, których podłożem stał się zbrojny konflikt między Grekami a mieszkańcami Ilionu, mający miejsce u schyłku XII wieku p.n.e. W „Odysei” pieśniarz wykorzystał ponadto wątki w mitów i prastarych żeglarskich opowiadań oraz podań o baśniowych krainach, ludach i morskich potworach. Swe dzieło stworzył bez pomocy pisma, recytując je z pamięci przy akompaniamencie formingi, dzięki czemu zyskał ogromną sławę.

Odyseja - czas i miejsce akcji


Akcja właściwa „Odysei” rozpoczyna się w dziesiątym roku tułaczki głównego bohatera, który po zdobyciu Troi, ścigany gniewem bogów, nie może powrócić do ojczyzny i rozgrywa się w przeciągu czterdziestu dni, w czasie których Telemach wyrusza w podróż do towarzyszy ojca spod Troi, by zdobyć jakiekolwiek informacje na temat zaginionego ojca, Odys za zgodą Zeusa opuszcza wyspę nimfy Kalipso, dociera do kraju Feaków, dzięki ich pomocy wraca na Itakę, gdzie dokonuje zemsty na zalotnikach żony, odzyskuje dom i rodzinę oraz jedna się ze swoim ludem.

Fabuła epopei Homera obejmuje ponadto wydarzenia wcześniejsze, wyłaniające się z toku narracji oraz wspomnień i opowieści bohaterów utworu: narodziny Odysa i nadanie mu imienia przez rodziców, okoliczności, w jakich został on zraniony przez dzika, dzień pożegnania z żoną przed wypłynięciem pod Troję, wydarzenia z czasów oblężenia miasta. Czytelnik poznaje również przygody głównego bohatera, jakie przeżył podczas swej dziesięcioletniej tułaczki.

Miejscem akcji dzieła są zarówno kraje historyczne, zlokalizowane przez badaczy „Odysei” geograficznie, jak i mityczne oraz baśniowe kraje: Itaka, Troja, miasto Ismaros w Tracji, kraj Lotofagów, wyspa Kyklopów, wyspa boga wiatrów, Eola, kraj Lajstrygonów, wyspa Ajaja, kraina zmarłych – Hades, cieśnina między Skyllą a Charybdą, wyspa boga słońca, Heliosa, wyspa Ogygia, kraj Feaków oraz Olimp.

Kompozycja i artyzm Odysei


„Odyseja” Homera wyróżnia się niezwykle zwartą i kunsztowną kompozycją. Utwór dzieli się na dwadzieścia cztery pieśni i liczy 12160 wersów. Całość można dodatkowo podzielić na sześć części po cztery pieśni, powiązane ze sobą tematycznie i treściowo:

  • 1. pieśni I-IV – określane jako „Telemachia”, opowiadają o wyprawie Telemacha do towarzyszy Odyseusza spod Troi w celu zdobycia wiadomości o zaginionym ojcu;

  • 2. pieśni V-VIII – opowiadają o pobycie Odyseusza u Feaków;

  • 3. pieśni IX-XII – stanowią opowieść Odyseusza o przygodach, jakie przeżył w czasie dziesięcioletniej tułaczki po opuszczeniu Troi;

  • 4. pieśni XIII-XVI – opowiadają o powrocie Odysa na Itakę i jego pobycie w chacie Eumajosa;

  • 5. pieśni XVII-XX – opowiadają o pobycie nierozpoznanego Odysa we własnym domu;

  • 6. pieśni XIX-XIV – opowiadają o rzezi zalotników i stanowią zakończenie epopei.


  • Na szczególną uwagę w warstwie kompozycyjnej eposu zasługuje użyta po raz pierwszy w literaturze tzw. kompozycja ramowa – część akcji jest opowiedziana przez głównego bohatera, w pierwszej osobie liczby pojedynczej i ma charakter wspomnień o minionych wydarzeniach, rozbijających ciągłość wypowiedzi narratora trzecioosobowego.

    Artyzm „Odysei” uwidacznia się na płaszczyźnie językowej i stylistycznej utworu. Dzieło napisane jest heksametrem, w wersji oryginalnej nie posiada rymów, lecz jest zrytmizowane dzięki wprowadzeniu do każdego wersu jednakowo rozłożonych samogłosek długich.

    Styl poszczególnych pieśni eposu jest wysoki, pełen patosu i niezwykle plastyczny, dzięki wykorzystaniu przez Homera licznych apostrof, zdań wykrzyknikowych i pytających, epitetów złożonych oraz rozbudowanych porównań – tzw. porównań homeryckich, w których pierwszy człon stanowi rozwinięty obraz przyrody, a drugi człon jest krótki.

    W toku narracji „Odysei” można wyróżnić dwóch narratorów. Pierwszy z nich wypowiada się w trzeciej osobie, jest wszechwiedzący i wszechobecny, pozostaje jednak poza światem przedstawionym, wobec którego zachowuje dystans i obiektywizm. W pieśniach IX-XII rolę narratora przejmuje główny bohater, opowiadając o swych przygodach w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

    Formami wypowiedzi, jakie zastosował Homer, jest opowiadanie z elementami dialogu i monologu oraz rozbudowane opisy, spowalniające przebieg akcji i budujące napięcie odbiorcy.

    „Odyseja” utrzymana jest w duchu awanturniczo-podróżniczym, z wyraźnie zaznaczonym momentem kulminacyjnym, który następuje w chwili rozpoznania Odyseusza przez żonę oraz posiada rozbudowaną intrygę. Wymowa dzieła jest optymistyczna, a zakończenie szczęśliwe, pozbawione elementów tragicznych.

    Bibliografia
    • Abramowiczówna Z., Wstęp [w:] Homer, Odyseja (wybór), Wrocław 1981

    • Parandowski J., Wstęp [w:] Homer, Odyseja, Warszawa 2000.




    Mapa serwisu: